محبــوبه عشــوریان | آموزش صنایع دستی

از میان تعاریفی که تاکنون صنایع دستی هنرهای صنایی ارائه شده است سه تعریف را می‌توان معتبر دانست.

تعریف اول

صنایع دستی به آن رشته از صنایع اطلاق می‌شود که تمام یا قسمتی از مراحل ساخت فرآورده‌های آن با دست انجام گرفته در چهارچوب فرهنگ و بینش‌های فلسفی، ذوق و هنر انسان‌های هر منطقه با توجه به میراث‌های قومی آنان ساخته و پرداخته می‌شود( ۱۳۴۸ شورای صنایع دستی ایران)

تعریف دوم

صنایع دستی صنایع دستی به مجموعه‌ای از «هنر- صنعت» اصلاح می‌شود که به طور عمده با استفاده از مواد اولیه بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی اولیه به کمک دست و ابزار دستی موجب تهیه و ساخت محصولاتی می‌شود که در هر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی این گونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه‌ای است (۱۳۶۲- گروهی از کارشناسان سازمان صنایع دستی ایران)

تعریف سوم

گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر واژه هنرهای صنایعی را گویاتر و کامل‌تر از واژه «صنایع دستی» می‌داند و پس از ارائه تعریفی از هنرهای سنتی، برای هنرهای صنایی به عنوان زیر مجموعه مهمی از هنرهای سنتی تعریف زیر را نیز ارايه داده است.

هنرهای سنتی: با منشا گرفتن از منبع واحد مکمل سیر و سلوکي فردی است که از طریق دریافت شهودی بر مبنای آدابی معنوی و به نام شیوه ي استاد و شاگردی انتقال می‌یابد و صورتی از تحلیات گوناگون زیبایی حقیقی را متناسب با شرایط زمانی و مکانی در اثر هنری متعیين می‌سازد.

هنرهای صنایعی (صنایع دستی): بخشی از هنرهای سنتی است که با بهره‌گیری از فنون و مهارت‌های متناسب و با قابلیت تکثیر غیر ماشینی در متن زندگی فردی و جمعی عرضه می‌شود.

ویژگی‌ها

از ویژگی‌های صنایع دستی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید توسط دست و ابزار و وسایل دستی- برای تولید هر یک از آثار هنرهای صنایعی مراحل متعددی طی می‌شود ولی انجام کلیه این مراحل به وسیله ي دست ابزار و وسایل دستی الزامی شود و نبوده و چنانچه تنها قسمتی از مراحل اساسی تولید به این طریق انجام شود محصول تولید شده با توجه به مواردی که در تعریف ذکر شده صنایع دستی محسوب می‌شود.

- حضور موثر، بلافاصله خلاق و تعیین کننده انسان در تولید هر محصول

-تامین قسمت عمده مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی

-داشتن بار فرهنگی (استفاده از نگاره نقش‌ها و رنگ آمیزی اصیل بومی و سنتی)

- عدم همانندی و عدم تشابه فرآورده‌های تولیدی با یکدیگر

-عدم نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد در مقایسه با صنایع دیگر

- بي ‌نیازی به کارشناس و متخصص خارجی

-دارا بودن ارزش افزوده زیاد در مقایسه با صنایع دیگر

-قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف (شهر روستا و حتی در جوامع عشایری)

- قابلیت انتقال تجربیات و رموز و فنون تولیدی به صورت سینه به سینه و همچنین طبق روش استاد و شاگردی و نیز به شیوه آموزش مدون و نهایتاً آموزش آکادمیک و دانشگاهی

خصیصه‌های صنایع دستی ایران

صنایع دستي ایران به عنوان کاربردی‌ترین هنر و نیز به عنوان تولیدی فرهنگی خصوصیات ریز را نيز دارد .

1- قسمت قابل ملاحظه‌ای از صنایع دستی ایران را زیر اندازه‌های سنتی (قالی انواع گلیم، گبه، پلاس، زیلو و غیره) تشکیل می‌دهد

۲- بخش عمده‌ای از صنایع دستی ایران درمناطق روستایی و عشایری تولید می‌شود.

۳- قسمت اعظم محصولات صنایع دستی ایران در محل سکونت صنعتگران تولید می‌شود.

4- بیش از ۷۰ درصد تولید کنندگان صنایع دستی ایران را زنان تشکیل می‌دهند و لذا می‌توان گفت که زنان با ذوق و هنرمند ایرانی بالاترین سهم را در میان تولید کنندگان صنایع دستی کشور دارند

5-دهه‌های متمادی است که صنایع دستی ایران به واسطه اشتهار اعتبار جهانی بخشی از درآمد ارزی مورد نیاز کشور را تامین می‌کند

6- صنایع دستی ایران به لحاظ تنوع در راس همه ممالک جهان قرار دارد