محبــوبه عشــوریان | آموزش صنایع دستی

آبنوس یکی از پرطرفدارترین و گران‌ترین انواع چوب است. در مصر باستان بخشی این چوب خرید و فروش می‌شد. همچنین برای تزئین مقبره‌های سلطنتی از این چوب استفاده می‌شده است. بعدها، از چوب آبنوس در ساخت عصا، قاب عکس، فنجان‌ها و حتی دسته شمشیرهای سامورایی استفاده شد. امروزه از این چوب برای حکاکی در مبلمان مجلل و زیورآلات زیبا استفاده می‌شود. در دهه‌ای اخیر عمده مصارف آن به سمت محصولات و اشیاء کوچک‌تر هم رفته است. به عنوان مثال برخی از انواع کلاویه‌های سیاه پیانو، پیک گیتار و حتی مهره‌های سیاه شطرنج نیز از آبنوس ساخته می‌شوند. متأسفانه بسیاری از گونه‌های آبنوس به دلیل برداشت بی‌رویه و ناپایدار در معرض نابودی هستند. برخی از این گونه‌ها بومی جنوب هند، سریلانکا، اندونزی، غرب آفریقا، یا موریس هستند. برخی از معروف‌ترین گونه‌های آبنوس شامل آبنوس گابون (آبنوس آفریقایی)، آبنوس ماکاسار، آبنوس قهوه‌ای، آبنوس سیلان، آبنوس موریس و … هستند.

***

چوب آبنوس مستحکم بوده و مقاومت خوبی در برابر حمله موریانه و حشرات دارد. این چوب رنگ سیاه یا قهوه‌ای تیره دارد که ظاهر زیبایی به وسایل ساخته شده به وسیله آن می‌دهد. رگه‌های آبنوس، سیاه یا قهوه‌ای تیره هستند. آبنوس برزیلی با مقیاس جانکای ۳۶۹۰ از سخت‌ترین گونه‌های این چوی است (بیشترین مقیاس جانکا در صنعت چوب ۴۰۰۰ است). به همین دلیل این گونه آبنوس به یکی از قوی‌ترین چوب‌های کره زمین تبدیل شده است. درخت آبنوس به طور متوسط ارتفاعی بین ۶ تا ۹ متر و طول عمری بیش از ۵۰۰ سال دارد. چوب آن به قدری سخت و متراکم است که روی آب شناور نمی‌شود. الوار آن به راحتی در دسترس نیست و بسته به تقاضا و در دسترس بودن می‌تواند بسیار گران باشد.

درخت آبنوس به شدت کند رشد بوده و درون‌چوب آن هم‌زمان با بلوغ چوب طی سال‌های طولانی تشکیل می‌شود. به طور کلی درون‌چوب آبنوس پس از تشکیل شدن دیگر رطوبت و مواد مغذی را منتقل نمی‌کند. این عمل توسط برون‌چوب زنده در اطراف درون‌چوب انجام می‌شود. ترکیبات درون‌چوب به دلیل رسوب مواد شیمیایی طی سال‌ها تغییر کرده و روی بافت و رنگ آن تأثیر می‌گذارد. در بهترین حالت چوب آبنوس به شدت متراکم و سیاه‌رنگ می‌شود تا حدی که بعد از پولیش مانند شیشه می‌درخشد. برون‌چوب آبنوس نیز با اینکه نسبتاً متراکم است، اما سیاهی خوش‌رنگ و عمیق درون‌چوب را ندارد.

***

درختانی که آبنوس در حد مصارف تجاری تولید می‌کنند اکنون به دلیل برداشت بی‌رویه به شدت در معرض خطر هستند. از طرفی به علت کند رشد بودن این درختان، سال‌ها طول می‌کشد تا درون‌چوب آنها تشکیل شود. بیشتر درختان بزرگ حاوی درون‌چوب کامل قبلاً قطع شده‌اند. این امر در عرضه این چوب محدودیت ایجاد کرده است. در حال حاضر صادرات برخی از گونه‌های آبنوس توسط برخی دولت‌ها ممنوع شده است. مشکل دیگر این است که برخی از افراد محلی از چوب آبنوس نابالغ به عنوان هیزم استفاده می‌کنند؛ زیرا به دلیل تراکم زیاد آبنوس، سرعت سوختن این چوب آهسته است. در نتیجه درختان جوان کمتری به مرحله بلوغ می‌رسند. برخی از ویژگی‌ها در تقریباً تمام گونه‌های آبنوس مشترک است که د ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:

ظاهر و رنگ: چوب آبنوس را به راحتی می‌توان از روی ظاهر و رنگ بی‌نظیرش تشخیص داد. این چوب به صورت طبیعی رنگی تیره دارد. بسته به نوع گونه آبنوس، رنگ این چوب از سیاه تا قهوه‌ای تیره متغیر است.

دوام: چوب آبنوس به ساختار متراکم و دوام زیاد معروف است؛ به همین دلیل این چوب در برابر حشرات، موریانه‌ها و رطوبت مقاوم است. مبلمان یا اشیاء ساخته شده از این چوب برای سال‌ها دوام دارند.

مقاومت و سختی: آبنوس چوب بسیار سختی بوده و استحکام بالایی دارد. این چوب برای مصارفی که نیاز به تحمل بار زیادی دارند ایده آل است.

بافت و رگه های آبنوس: آبنوس به طور کلی رگه‌های صاف و مستقیم و بافت یکنواخت دارد. این ویژگی هم آن را جذاب کرده و هم کار با آن را راحت‌تر کرده است.

راحتی کار:اگرچه بیشتر گونه‌های آبنوس رگه‌های صاف و یکنواختی دارند، اما برخی از آنها ممکن است این نظم را نداشته باشند و کار با آنها دشوارتر باشد؛ مخصوصاً اگر بخواهید با دست یا ابزارهای کوچک کار کنید. با این حال، تمام گونه‌های آبنوس ماشین خوری خوبی دارند. رنگ‌آمیزی و پولیش این چوب نیز بسیار آسان است.

دسترسی: آبنوس بیش از ۱۰ گونه دارد و در تمام دنیا می‌تواند رشد کند، اما سرعت رشد پایین (۱۲ تا ۲۴ سال) دلیل اصلی نایابی یا کم یابی این چوب است. از طرفی، تولیدکنندگان کمی چوب آبنوس تولید می‌کنند، بنابراین چوب آن به راحتی در دسترس نبوده و بسیار گران است.

قیمت: چوب آبنوس یکی از گران‌ترین چوب‌ها در جهان است. از آنجا که چوب آبنوس به دلیل مقاومت و دوام بسیار زیاد آبنوس، این چوب طرفداران بسیاری دارد و تقاضای زیادی برای آن وجود دارد. با این حال، محدودیت عرضه این چوب، قیمت آن را در بازارهای جهانی بسیار بالا برده است.

***

استفاده از چوب آبنوس قدمتی دیرینه در تاریخ بشریت دارد. در حکاکی‌های مقبره‌های مصر باستان نیز این چوب یافت می‌شود. این چوب منحصراً برای ساخت اشیاء و وسیله‌های با کیفیت عالی و گران تولید می‌شود. از مصارف چوب آبنوس می‌توان به بخش‌هایی از مبلمان، آلات موسیقی و وسیله‌های تزئینی اشاره کرد. چوب آبنوس انتخابی خوب برای ساخت مبلمان با کیفیت عالی و بادوام است. همچنین به دلیل استحکام خوبی که دارد بهترین گزینه برای اشیای با مصرف خانگی است. قیمت زیاد و دسترسی کم به برخی گونه‌های آبنوس، باعث شده این چوب برای مصارف عمومی مناسب نباشد.